Monday, May 11, 2009

Sarivaithun

(He article tha tak mai min pe tu hi ka nau duat em em, Sihphir tlangval fel leh hmeltha, tlang lawn hrat hmingthang Tv Peter Malsawmtluanga a ni a. College of Veterinary Science, Khanapara-a BVSc & AH 3rd year (2nd semester) zirlai a ni. Tin, a thupui 'Sarivaithun' leh 'Swine flu' inlaichinna hi hriatchhuah tumin tunah hian ngawrh takin research a bei leh mek niin amah hrechiang tuten an sawi - luliana).


Thianpa Lame-a (saptawng 'lame' nilovin Zo taka 'La-me-a'
ti a lam tur. Ani pawh hi Guwahati milar tho a ni a, a hmelthat leh thatloh chu a amah hmutute mitah a innghat thui hle. Chiang taka amah la hmu lo te hian a hmelthat hmel chu an ti ve leh zauh thin - luliana) class bang chu ka room-ah chuan rawn lut hlawlin, ka khumah chuan a let nghal tawp a. Ka room lum tak ti dai tura fan tih vir pah chuan ka thiana hmel chu ka va en zeuh a, a lo dang lap mai a. Vei a nei ani tih kan inzuina a rei tawh em avangin ka hre nghal mai a. Chhass lampang anih loh vek pawhin, thil bawn tawk tak vei a nei a ni tih ka hre nghal mai a. Ka zawh chiah ngam mai loh avangin ama rawn inpuan hun ka lo nghak tawp a. Thawk halh pahin zawi te hian, "Ninawm e...hmanni lawkah bird flu...tunah swine flu", a rawn ti chau nghalh a. "Vawksa ei a va khat leh dawn ve...", tihin a rawn zui nghal a. Tam tak chuan kan hrethiam lo a ni maithei e, mahse he ka thianpa, vawksa tui ti tak mai hian bird flu hri len laia sava tam tak tihrem an nih avanga arsa leh artui vang ta em em ang khan swine flu vang hian vawksa vang ve dawn riauva a hriat avangin a lo tuar lawk em em mai chu a lo ni a. A vawksa tui tih zia leh a heh zia (amahin Kg. khat hi chu tlemin a ei zo lo deuh) ka hriat chian em avangin ka khawngaih rilru khawp mai.

Tunhnai maia Mexico atanga rawn intai darh a, khawvel hmun hrang hrang a sulhnu nei tan mek, hri tihbaiawm tak swine flu hi vawksa ei nasa tak hnam kan nih avangin Mizote hian a chungchang kan hriat ngei a tha in ka hria. Mi za tam fe in nunna an chan tawh a, an la chan belh zel dawn ni pawhin a lang. He swine flu natna tihbaiawm tak hi engnge anih i han en chiang teh ang aw. (Vawk te hi scientific taka koh duat dawn chuan pig aiah swine tiin an ko mai thin).

Natna tlanglawn tak influenza chi hrang hrang zinga mi a ni a. Heng natna hrik (virus) kawrah hian protein chi hnih a awm a. Chung te chu Haemaglutinin (H) leh Neuraminidase (N) te an ni. Heng protein pianhmang te hi a natna hrik chi hrang hrang (strain) a zirin an danglam ve theuh a, scientist ten thliar hranna tangkai takah an hmang ve nghal zeih a ni. (swine flu a.k.a H1N1 ; bird flu kha H5N1 a ni e). He swine flu ang tak natna hian kum 1918 atanga 1919 khan Spain ram a nuai chiam mai a. Kum khat lek chhungin mi maktaduai 50 atanga maktaduai 100 chuangin nunna an chan anih kha. Spanish ho phei chuan he natna hi an la tih em em mai a, La Gripe Espanola emaw La pessadilla tiin a hming an phuah nghe nghe a ni. He Spanish flu leh hmanni lawka kan buaipui chiam mai bird flu nen khan a hnathawh dan pawh a in ang khawp mai.

Flu natna ho hnathawh dan hi a in ang tlangpui deuh vek a. Thawkna (respiratory system) lampang khawih buai chi an ni deuh vek. A natna hrik hian chuap timur (cell) an bei hmasa ber a. Chuap timur te hian beih an nih takah chuan taksa raldo sipai te hmunpui (immune system) lam an han hriat tir vat a, an ni in chuap chhan turin taksa raldo sipai hrang hrang (leucocytes, cytokines etc) an rawn thawn nghek mai a. Heng thisen var (leucocytes) te hi tam tham taka immune system in a rawn thawn avangin chuapah chuan an han inhnawh nghek a, an tam em avang chuan chuap timur te pawh chu anmahni lamtang an ni tih hre hauh lovin an bei ve leh ta ringawt a. Chuap timur te tihchhiat an lo nih takah chuan, tuihnang chi hrang hrang felfai taka taksa hmun hrang hranga awm thin te kha taksa organ chi hrang hrang te chu an chiahpiah ta zuih mai a. Hei hian a veitu mihring tan thawk a ti har em em mai a ni. Chumai bakah a veitu mihringte chu khawsik te, khuh te, lu na te, tihrawl leh ruh inzawmna na te, hrawk na te, hnap tawlh reng te a neih tir a. Thenkhatah phei chuan luak leh kawthalo in a thawk thin bawk. Enkawlna mumal tak pek an nih loh phei chuan an thihpui mai thin. (8th May 2009, GMT 16:00 thleng khan khawvel ram hrang hrang 25 ah swine flu case 2500 finfiah ani tawh).

Heng natna hrik leh an hnathawh te bei tur hian damdawi (anti-viral) chi hnih - Oseltamivir & Zanamivir (Tamiflu) leh Amantadine & Rimantadine a awm a. Tun dinhmunah hi chuan khawvelin a la thlamuanpui khawp mai. Amaherawhchu, Pathian remruat ve reng reng nge he swine flu natna hrik tun hnaia rawn leng chiam te hian Amantadine & Rimantadine damdawi hnathawh hi enga tan mah an ngai tawh lo.

Tun nilaini khan khawvela mihringte hriselna lampang enkawltu pawl inzawmkhawm lian ber World Health Organisation chuan thuchhuah an siam a. An thupuangtu Dick Thompson chuan he natna hian vawksa ei mi te a tihthlabar em avang leh vawksa kaihhnawih sumdawnnna reilote chhunga a tihchhiat chak em avangin, a hming swine flu tih chu official takin Influenza A (H1N1) ti a thlak ni se a ti a. Tin, WHO hian vawksa ei atanga a natna mihringa inkaichhawnna case hi a la hmu lo hrim hrim bawk a ni. WHO meuhin hetianga thuchhuah a siam tak mai nachhan hi Egypt a vawk 300,000 chuang tun nilaini a finfiahna awm miah lo leh mawlmang taka tihrem an nih vang te pawh kha a ni ta ve ang. Egypt hi Muslim ram a ni a, vawksa an ei lo. A rama cheng ve Kristian tlemte te tan Muslim loneitu thenkhat ten eizawnnan vawk an vulh ve thin a ni. Muslim kulmuk thenkhat te chuan an huat em em Christian te tiboral tura an sa thiang lo (vawksa) hmanga Allah hmalaknaah an lo ngai ve hmiah thung. Fimkhur thu hlaah vawk thisawn emaw chin hriatloh a thi sa ei loh chu a him ber tho ve.

Heng thu ka hrilh hnu chuan hlim takin ka thianpa Lame-a nen chua Ganeshguri-an in contri a vawksa lei turin kan phei dun ta a.

18 comments:

Lal Jo-a said...

A bengvarthlak hle mai, tunah chuan thiante pawh a hre ber awm ang ziazangin kan hrilh leh nuah nuah thei tawh dawn anih hi. :D Vawksa hi kan ngai ropui hle a, a hrisel lo tia sawi lar ber a ni bawk. Chuti chung chuan kan duh em em a, a lo tui kher bawk si. A rep leh antam han chhum te phei chu, hmarcha hmui leh chi han nawr trek sawk sawk ila, a tui zia chu a ni mai.

vana said...

Vawksa ei theihloh... han ti mai seh, buai fe fe kan tam awm. Sunday zinga vawksa eiloh ngot poh a har si ah :).
Boruak a in kai thheih (airborne) a ni hi a hlauhawm na ber niin ka hria kei chuan

Anonymous said...

"WHO hian vawksa ei atanga a natna mihringa inkaichhawnna case hi a la hmu lo hrim hrim bawk a ni.."
A va ngaihthat thlak em. Swine fl.. sorry.. Influenza A (H1N1) rawn chhuah hnu a Chanchin Tha hmasa ber chu ani awm e.. nang nge nge..
I thianpa "La-me-a" nen hian in mizia leh vawksa in duhzia a in an hmel hle mai, Imaginary character tu emaw sawichhan deuh te ani hial lo maw? hehe..

OpaHmar said...

Maipawl pu maipawl pu

virgochhas said...

very bengvarthlaks...thanks...

hemi hma chiah a i post, comment i close na hi helam ah hian discuss i laaaaaaaaa :D

Hriatpuia Pa said...

Ka fin belh leh ta sawt mai, hotupa zarah...
Virgochhas sawi ang hian, hemi hma chiah post kha, comment a chakawm ru riau!! :P

Jinx said...

Ka chhiar laia ka rilru a lo lang ta daih chu, 'hun hnuhnung' Bible in a sawi kha ani teh daih mai. Lirnghing, indo - ram leh ram/hnam leh hnam/chhungkhat etc, natna pung tur te nen. Bible a kan chhiar hi a thleng dik mek zel chu anih hi.

A ziah dan 'ishtile' chu keini ang medical leh scientific term hre ve lemlo tan pawh kan hrethiam ve juih mai :)

wonderboy said...

Vawksa rep chahthlak pui thei tan chuan he article hi i chhiar tirh in Lame-a ai khian i lawm daih zawk in ka wring!! :D

post hmasa zawk khi rin dan ka nei deuh em aw?? [devilsh grin] :D

luliana said...

@Joseph : vawksa rep...uiii..ka rawp lutuk tunlai chu...poi lo, naktukah ka haw dawn tho :D

@vana : dik chiah...a ei a kai theih ang chi hi chu a la insum theih tal a, boruak hip lovin kan awm thei lova, hip tur lah duh thlan dun dun theih a lo ni lo bawk nen...:)

@Blackestred : i tan liau liau alom ka lo post...i lo phili leh nasa tawh awm sia.. :P Tin, Lame-a hi mi tak tak, mihring a chhiar ve theih ang chin chiah chiah hi a ni e :D

@OpaHmar : lolzzz...pu nasa lutuk a nge aw...hahah

luliana said...

@Pi VC & Zaia : lawmawm e...chuan thil kal tawh hnu an sawi an sawi ngai lo... :P

@Jinx : A nia lom, a thleng dik tawh thin a, a thleng dik mek a, a la thleng dik zel dawn...chuan a ziaktupa khi lawmthu ka lo hrilh sak dawn che nia auh :)

@Wonderboy : bawngsa alom..hahah...post hmasa zawk ami khi a mik a mak i hre lo a ni zawk lo maw?!!! :P

Anonymous said...

dear u kim,
vawksa hi chu in sum a tha khawp mai..sa reng reng hi insum a tha. too much of everything is bad. a tawk chiah hian ei ila, kan hrisel zawk. nang mbbs zirlai te inia, i hre zawk ang..
i thil ron ziah hi min ti bengvar khawp mai. i enjoyed it.

VaiVa said...

Van thawk tha ve tunlai... kan um pha lo hle mai che! Keini zawng Zoram kan thleng a, kan chawl der der mai! Hmanni chu Mizoram University zirlai thenkhat ka hmu a. Blog chungchang an sawi a..."Making a Mizo Porn" kha a hit hle ani awm e :D

luliana said...

@gkhiangte : am glad u enjoyed it...nia a dik, chin tawk in siam sak zel hi a tha ania...mahse vawksa anih hi chuan a har thin em a tin a ni :D

@Vaiva : uaiii...chawlh i hmang mek a ni maw? I awhawm phian mai a...Univ thleng thleng a an lo sawi chu, a zahthlak rum rum mai a :)

Varte said...

A va tha ve, ka chhiar peih loh lam chi ngaihnawm ti deuha ka chhiar chu leee..

Vawksa sawi takah chuan ka ei chak kher mai, helamah chuan a vang lutuk a, Mizoram Vawksa ngei ei a chakawm hle mai.

Sekibuhchhuak said...

Bengvarthlak e! Nia keipawh, post hmasa comment closed kha ani :-P

Vawksa ei hi chu fimkhur hi kar ka ti :-)Tunlai phei chu vawksa rep hi ka chak hluah hluah anih ber mai!

luliana said...

@Varte : i chhiar tak tak emaw ni le? :P Ka lo thawn dawn che em ni ang? Ka hne deuh hlui mai tunlai chu :P

@seki : ho mai mai...thil kal tawh hnu sawi sawi a ngai lo ka tih kha :D Nia, fimkhur sen hi a ni lo alom, rawp tawh tak tak phei hi chuan :P

Malsawmi Jacob said...

Zofate hian vawksa kan tuipui lo thei si lova, i post chhiar hnu chuan hmuh hmasak berah ka ei leh toh ang.

luliana said...

@Pi mesjay : nia, thlamuang tak khan lo ei phot mai la...thudang a awm anih leh ka rawn update leh vat dawn nia :)

Post a Comment