Monday, May 12, 2008

A lo nimaw...!!

Zunkhum nge chil chhak khum i duh zawk?

A tenawm dun thawkhat bawk a, duh thlan tur zawk pawh hriat a har viau ang. A tam zawk ngaih danah chuan chil ai chuan zun a tenawm zawk maithei. Patling thankin zun ngat phei hi chu a hing tha tiah tiah bawk si nen. Mahse beng sikin i han ngaihtuah chiang teh ang.

Mi hrisel pangngai, zun kawng a natna nei lem lo zun hi a sterile (natna hrik a awm lo) tlangpui. Kan ka chhungah ve thung hi chuan, eng anga hrisel tha pawh ni ila, natna hrik tam tham fe an awm ve deuh reng a. Chil vawikhat kan han chhak chhuahah ringawt pawh hian natna hrik za chuang fe kan chhak chhuak tel thin a ni. Chuvangin, nunna thapa duh zawk thlan a ngai palh hlauh anih chuan, rimchhe deuh mahse, inzumkhumtir a him zawk maithei.

Vawih hi engvangin nge a uih? A alh thei reng em ni?

Vawihah hian boruak (gas) chi hrang hrang a awm a. Vawikhat kan han vawih chhuahah hian boruak awm tlangpuite chu – Nitrogen (59%), Hydrogen (21%), Methane (7%), Carbon dioxide (9%) leh Oxygen (4%) te an ni. Vawih thlawh chak zawng hi second khatah metre 3 (3 m/s) vel bawr a ni a. Mi pangngai hi nikhatah litre chanve vel kan vawih tlangpui bawk. Mipa leh hmeichhiain danglamna kan nei lo. Chief Minister leh Governor pawh an vawih ve thin thova, super model thlan thar ho pawh kha an bang bik chuang lo tihna anih chu.

Vawih hi a uih nachhan chu boruak (gas) chikhat, hydrogen sulphide vang a ni a; mahse he boruak hi za a pakhat pawh a tling lo. Hydrogen leh sulphur inthlunzawm (combine) a ni a, sulphur zawk tak hi a uih em em nachhan chu a ni. Vawih uih leh uih loh chu kan thil ei leh in in a hril thui hle. Bean, cheese, zikhlum leh artui ei hian a uih duh bik.

Chubakah chuan, boruak alh thei – hydrogen leh methane an awm tel bawk avangin a tam thamah chuan alh thei tur a ngaih a ni.

Chaw nge mut kan mamawh nasat zawk?

Gauhati Medical College zirlai mipa ho hi chuan kan mamawh nasa khawp mai a, a pawimawh zawk sawi tur kan hre hauh lo! Allout (thosi hlo), company lam in zan 45 daih tur a an siam thla khat pawh hmang daih lo te kan awm laiin, mai kan leh dal ringawt nen pawh a laipawng thle lawl khawp a hostel chaw ei thei te kan kat nuk mai.

Mithiamte’n an chhut dan chuan, chaw aiin mut kan mamawh zawk fe a ni awm e. Chaw ei lova kar hnih chuang kan dam theih laiin, ni sawm vel bawr kan mut loh chuan kan taksain zo lovin kan thih phah tawp thei an tih pek chu. Kha daih kha asin.

Carrot ei tam hian mit a tivar thei tak tak em?

Vitamin A tlakchham chuan khaw hmuh a tifiah lovin, mit delna a thlen thei. Carrot-ah hian beta-carotene a awm a, chu chu kan taksain vitamin A-ah a lo let (convert) thin a ni. Amaherawhchu, kan nitin mamawh zat hi a tam lutuk lova. Mamawh bak chuangliam a awm anih chuan hman tangkai lohin kan taksain a paih chhuak ve leh mai thin. Litre khat bur a tui litre khat bak a leng lo nen hian a tehkhhin theih awm e. Mahse carrot ei a ngailo, kan tihna a ni chuang miah lo a nia.

I taksaah khan rangkachak leh silver a awm...i awih lo maw?

Mak i ti ngei ang. A mak reng bawk a, kan thiam lo hauh lo che. Keini pawhin kan han chhut a, rangkachak leh silver ei thei khawp a hausa kan ni bik si lova, a ngaihna kan la hre thei bik tlat lo. Mahse keini aia mithiam zawkte’n a awm an ti miau si a, i han awih ve leh phawt mai teh ang u.

An sawi zel danah chuan puitling kg. 70 vel bawr taksaah hian a tam ber chu oxygen a ni a, kg. 43 vel bawr a awm. Silver hi 2 mg. vel bawr a awm laiin, rangkachak hi 0.2 mg vel bawr a awm ve thung. International market a i man zat tur chu lo chhut ve tawh mai rawh le.

Khawvela natna tlanglawn ber enge?

Natna tlanglawn tak tak chu sawi tur kan hre nual ang. Mahse a ber chu sawi fak a har kan ti maithei. Hritlang hian a khat tawkin mi a tibuai ve chawk a, chutih rualin lu na pawh hi buaipui tham fe chu a ni ve hrim hrim. Khawvel pum pui a natna tlanglawn ber chu maw, i rin loh lampang a ni daih dawn a nia. Khai mah aw, i inring em? Khawvel a natna tlanglawn ber chu ‘ha nget’ (tooth decay) hi a ni. Daih mai a.

Tun tum atan chuan duhtawk phawt ang. Kan zirlai a a tul lo lo hi kan lo lawrkhawm leh anga, Pathianin rem a ti te anih chuan nakum lamah kan rawn theh leh hak dawn nia.

(He article hi AMMSU annual magazine 'Chhemdamthli' 22nd edition-ah tih chhuah a ni. A master copy ka hmu chhuak leh a ka rawn post leh ta mai mai a ni e. Ka thawh a ni bawk a copyright ka la nei tho ang chu maw:-))

0 comments:

Post a Comment